Автор: эксперт проекта Татьяна Размыслович
Мы живём в то время, когда слыша словосочетание «беларуская народная» сразу представляем себе людей в национальных костюмах, которые поют весёлые песни и задорно танцуют, играют на баяне и поднимают чарку, закусывая шкваркой. Есть ощущение, что белорусскую народную культуру стали воспринимать как колоритную, но немодную, а где-то даже и «колхозную». Противостоять этому невозможно, да и бессмысленно, ведь наши предки -«паганцы» (от латинского pāgānus — сельский), жили на земле и от земли.
Белорус всегда носил удобную одежду, которая не только его отличала от других и рассказывала о нём самом, но и была функциональна, а ещё несла защитное значение. Наш предок умел петь песни, причём не только весёлые, но и те, которые могли помочь в определенной ситуации. Белорус всегда жил в согласии с природой, много и терпеливо работал и от души отдыхал ( i з чаркой, i з гармонiкам).
Живя на этой земле много лет, и наблюдая за природой, которая начиналась уже за порогом хаты, белорус собрал свой фантастический клад – беларускую народную культуру. В ней есть не только орнаменты, песни, пословицы и поговорки. Это опробованная система жизни, в которой всё логично.
Частично мы пользуемся ею, соблюдая традиции во время крещения, свадеб и похорон, но многие не понимают смысла этих традиций и даже считают их предрассудками. И всё же благодаря труду этнографов и исследователей у нас ещё есть шанс узнать эту систему глубже, чтобы осознать устройство мира и найти своё место в социуме.
Проверьте свои знания и узнайте, насколько хорошо Вы знакомы с некоторыми идеями белорусской народной культуры. Мы составляли тест для вас, опираясь на книгу Ивана Крука «Сiмволiка беларускай народнай культуры». Когда-то мы уже встречались с Иваном Ивановичем, чтобы поговорить о традициях образования наших предков. И мы до сих пор уважаем Ивана Ивановича как учёного и как человека, с удовольствием ссылаясь на его работы.
Предлагаем Вашему вниманию 5 вопросов с вариантами ответов. После каждого читайте расшифровку. Уверены, что время, потраченное на тест, принесёт вам пользу!
1. Адкуль пайшла назва «Купалле»?
а) ад iмя чалавека Iван (альбо Ян) Купала;
б) бо сонца «iграе» альбо «купаецца» ў вадзе ў гэты дзень;
в) бо гэта добры час для купання ў вадаёмах.
У асяроддзi нашых продкаў бытавала павер’е, што сонца менавiта ў гэты дзень спачатку ўздымаецца над вадой, а потым апускаецца. Яно быццам бы купаецца ў вадзе. Дзень, калi сонца купаецца ў вадзе атрымаў назву Купалле. Трэба памятаць, што дзень Iвана (альбо Яна) Хрысцiцеля i Купалле — гэта розныя святы. Памятаеце, што Iван Хрысцiцель пахрысцiў (пакупаў) Iicуса? Ментавiта таму яго празвалi Iван Купала. Такiм чынам, мы маем 2 розных святы: хрысцiянскае i дахрысцiянскае.
2. Што азначае беларуская прыказка «першы блiн комам»?
а) першы блiн нельга есцi людзям;
б) не ўсё атрымлiваецца з першага разу;
в) неспрактыкаваны чалавек мае праблемы нават з блiнамi.
Многiя лiчаць, што гэта прыказка сведчыць аб адсутнасцi вопыту, якая ўплывае на вынiк. Але ўсё iнакш. Старажытныя беларусы на кожнае вялiкае свята, звязанае з продкамi, пяклi блiны, i першы блiн клалi на сподак i неслi пад абразы. Гэта быў пачастунак для продкаў. Тры днi гэты блiн ляжаў у чырвоным куце, а потым яго аддавалi звычайна птушкам. Людзi верылi, што калi нехта з’есь той блiн, то ён «колам стане».
3. Што азначае белы колер у беларускай культуры?
а) чысцiня
б) смерць, трансфармацыя, пераход у iншы свет альбо стан
в) колер скуры ды валос
Каб зразумець значэнне, паглядзiце на гэтыя прыклады выкарыстання белага колеру:
першы кантакт нованароджаннага дзIцяцi адбываўся з белым ручнiком, на якi яго клала бабка-павiтуха;
нявеста апранае белае адзенне;
труну нябожчыка ўпрыгожвалi белым колерам знутры i таксама яе ставiлi на белую частку ручнiка i апускалi ў зямлю;
бацькi сустракаюць маладых з хлебам-соллю, якi ляжыць на белай частцы ручнiка.
У кожнай гэтай сiтуацыi мы можам заўважыць трансфармацыю, смерць у адным стане i нараджэнне у iншы.
Патлумачым: дзiцё прыходзiць з «таго» свету i трапляе ў гэты. Пераход адзначаецца белым колерам.
Дзяўчына апранае ўсё белае, каб засяродзiць увагу на тым, што яна пакiдае свой стан вольнай дзяўчыны i пераходзiць у стан гаспадынi.
Тое ж самае адбываецца i калi маладых сустракаюць бацькi: яны больш не хлопец з любай дзяўчынай, яны — сям’я.
Прыклад з пахаваннем таксама дужа выразны: чалавек завяршае кола жыцца, вяртаючыся да своiх продкаў i яшчэ ненароджанных нашчадкаў.
Яшчэ адно пацверджанне значэння колеру – гэта зiма. Што адбываецца ўзiмку? Смерць усяго, што квiтнела i радавала вока жыццём, трансфармацыя i пераход у iншы стан. Вось вам i сапраўднае значэнне белага колеру.
4. Што азначае чырвоны колер у беларускай культуры?
а) жыццё
б) кроў
в) агонь
Зноў просiм вас разглядзець прывкедзеныя сiтуацыi, дзе ўжываецца чырвоны колер, каб зразумець яго значэнне.
Пасля першага купання нованароджаннага дзiцяцi бабуля спавiвала яго поясам чырвонага колеру. Не было гендэрнай рознiцы. Пояс быў толькi чырвонага колеру. Другi прыклад: пасля вяселля малады браў сваю жонку ды праносiў яе праз парог сваёй хаты, прычым была важная акалiчнасць. Расцiлаўся чырвона-белы-чырвоны ручнiк. Белая частка ляжала менавiта на парозе. Малады ж ступаў толькi на чырвоныя часткi. Падобнае выкарыстанне ручнiка назiраецца i ў час пахавання. Труну з нябожчыкам апускалi на вялiзным чырвона-бела-чырвоным ручнiку. Прычым мужчыны трымалiся за чырвоную частку, а труна ляжала на белай. Такiм чынам, можна зрабiць выснову, што чырвоны – гэта жыццё.
Хочацца патлумачыць неабходнасць класцi ручнiк на парог. Чаму гэта важна? Справа ў тым, што парог – гэта зона продкаў, зона смерцi. Маладую праносiлi праз парог, каб выключыць магчымасць дотыку да табуiраваннай зоны той, якая прыйшла ў новую сям’ю, каб працягнуць род, жыццё. Чырвоны – гэта жыццё.
5. Што яднае гэтыя традыцыi?
1) Пад час вяселля пасля выкупу нявесты бацькi маладой стнавiлiся перад парогам i ўтваралi арку з дапамогай ручнiка. Маладыя павiнны былi прайсцi пад iм.
2) Каб вылечыць хворага на эпiлепсiю, яму трэба было прапаўзцi пад жыватом маладога каня.
а) у кожным выпадку ёсць арка над галавой чалавека
б) у кожным прыкладзе чалавек праходзiць праз нешта
в) гэта прыклады пазбаўлення ад нечага
У беларускiх народных святочных традыцых цi абрадах ёсць шмат прыкладаў выкарыстання аркi (не толькi тыя, якiя былi ў пытаннi). На чацвер перад Тройцай хадзiлi ў лес i выконвалi абрад кумлення: схiлялi 2 бярозкi, каб атрымалася арка. Потым дзяўчыны бралiся папарна за рукi i спяваючы песнi, праходзiлi праз iх. Гэты абрад сiмвалiзаваў iх паяднанасць i гатоўнасць дапамагаць адна адной. Сiмвалы аркi можна назiраць у розных сферах старажытнага беларуса. Напрыклад, вусце печы цi чырвоны кут, пакрыты ручнiком. Зараз паўстае важнае пытанне: якое значэнне мае арка?
а) ахова чалавека i яго жыцця
б) пераход у iншы стан
в) шчасце
Усё залежыць ад стану гэтай аркi. Калi яна выгнута ўверх, дык яна набывае гэта значэнне: заступнiца чалавека. А калi яна выгнута ўнiз, то гэты стан ciмвалiзуе змену становiшча i пераход у iншы стан (як у выпадку з канём).
Сколько правильных ответов Вы дали? Поделитесь своими результатами и эмоциями в комментариях. Мы в свою очередь делимся рекомендацией на книгу «Сiмволiка беларускай народнай культуры». Это книга для тех, кто хочет понять, что значит то или иное действие в нашей культуре. В отличие от многих других этнографических книг в этой Вы найдете объяснение традиций и обрядов.
Мы уже не задумываясь выполняем «традиционные предписания» в день похорон или свадьбы. А почему? Что за этим стоит? Ответы на эти вопросы Вы найдете в книге. Отметим сразу, что работа Ивана Ивановича Крука будет оценена теми, кто любопытен и кто не боится менять свою точку зрения даже на привычные вещи. Читайте с удовольствием!
Ещё интересные материалы:
 |
Традиции образования у белорусов: какие они? |
|
 |
|
|
 |
Культурный код белорусов |